Schermtijd en zelfstandig spelen: zo help je je kind weer vrij te spelen

Ik geloof dat kinderen gemaakt zijn om te ontdekken, te proberen, te bouwen, te mislukken en opnieuw te beginnen. Daar groeien zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen en innerlijke rust. Steeds meer onderzoek bevestigt dat zelfstandig ongestructureerd spel cruciaal is voor gezonde hersenontwikkeling, zelfregulatie en sociaal-emotionele groei. Waldorf Education | North America+1

Toch merken veel ouders: mijn kind vraagt vooral om de tablet, niet om de blokken. Hoe komt dat?

Schermtijd is passief vermaak en vrij spel is actief leven.

Schermtijd voelt vaak alsof een kind “aan het spelen” is, maar in de kern is het passief vermaak. De app of het filmpje bepaalt het tempo, de opdrachten en de beloning.

Een spelletje op de tablet geeft stap voor stap aan wat je moet doen om het doel te halen. Een filmpje rolt vanzelf door. Er is weinig nodig van de fantasie of het initiatief van je kind.

Vrij spel is precies het tegenovergestelde:

• Het kind bepaalt zelf wat het gaat doen

• Er is geen vaste uitkomst of niveau om te halen

• De fantasie en het lichaam worden actief gebruikt

• Fouten, verveling en zoeken horen erbij

Onderzoekers zien dat juist deze vorm van vrij, kindgeleid spel belangrijk is voor executieve functies (zoals plannen, aandacht vasthouden en impulsen remmen) en zelfregulatie. ScienceDirect+1

Bij ons thuis is er daarom bewust ruimte veel voor “gewone” speeltijd.

Want hoe beïnvloedt schermtijd het vermogen om zelfstandig te spelen?

Apps en kinderprogramma’s zijn ontworpen om de aandacht van je kind zo lang mogelijk vast te houden. Dat doen ze met:

• felle kleuren en veel beweging

• geluidjes en muziek

• korte-termijnbeloningen 

Recente onderzoeken laten zien dat veel en frequente schermtijd bij jonge kinderen samenhangt met:

• Meer moeite met zelfregulatie – kinderen hebben sneller driftbuien, zijn sneller gefrustreerd en kunnen hun emoties minder goed sturen. Wiley Online Library+1

• Minder tijd in sociaal en fysiek spel – schermtijd verdringt juist de momenten van samenspelen, buitenspelen en fantasie. PMC+1

• Minder ontwikkeling van executieve functies – studies laten zien dat veel schermtijd op peuterleeftijd samenhangt met lagere scores op aandacht en zelfsturing een jaar later. PMC+1

Kort gezegd: hoe meer je kind gewend raakt aan snelle, intense prikkels en kant-en-klaar vermaak, hoe moeilijker het wordt om zelf, in alle rust, iets te bedenken. Andere dingen voelen dan “saai” in vergelijking met het scherm.

Als ouders altijd maar proberen te sturen in het spel van hun kind.

Niet alleen schermen, maar ook goedbedoelde “invitations to play” kunnen zelfstandig spelen remmen als ze te sturend worden.

Als jij:

• vaak het spel bedenkt (“Zullen we dit bouwen?”)

• veel meespeelt en leidt

• groot, uitgewerkt speelgoed klaarzet (bijv. een complete knikkerbaan of speeltafel)  Zou je kind onbewust kunnen leren: “Mama of papa verzint wel iets, ik hoef het niet zelf te doen.”

Wij geloven dat het belangrijk is om een kind ook te laten oefenen in zelf bedenken, zelf kiezen en zelf doorzetten. Dat betekent dat jij als ouder soms bewust niet het spel bepaalt of invult.

Signaleren: hoe merk je dat je kind niet goed zelfstandig kan spelen?

Je kunt bijvoorbeeld merken dat je kind:

• voortdurend vraagt: “Wil je met mij spelen?”

• van het ene naar het andere speelgoed “hopt” zonder echt ergens in te komen

• vaak om tv of tablet vraagt zodra het even niets te doen heeft

• aan jou gaat hangen zodra het “speeltijd” is en ineens heel geïnteresseerd is in wat jij doet

• snel gefrustreerd raakt als iets niet meteen lukt

Dit zijn geen “foute” kinderen – dit zijn kinderen wiens brein gewend is aan veel externe sturing en snelle beloning. Gelukkig is een andere weg mogelijk.

Wat kun je doen als zelfstandig spelen lastig is door (te veel) schermtijd?

1. Kies bewust voor minder schermtijd

Onderzoek laat zien dat gerichte interventies om schermtijd te verminderen bij peuters en kleuters wél werken en samenhangen met beter gedrag en meer actief spel. PMC+1

Een Schermtijd Detox – tijdelijk sterk minderen of even helemaal stoppen – kan helpen om die afhankelijkheid te doorbreken. In mijn begeleiding “Schermtijd Detox” help ik gezinnen om stap voor stap naar een gezond schermritme te gaan dat past bij jullie waarden.

2. Geef het brein de kans om opnieuw te leren

Je kind moet weer wennen aan:

• uitgestelde beloning

• verveling verdragen

• voldoening halen uit intrinsieke beloning

Denk aan een kind dat een ingewikkeld bouwwerk maakt. Het valt drie keer om. Hij moppert, maar probeert opnieuw. En dan: het staat! Dat diepe gevoel van trots en voldoening is precies de innerlijke beloning die op lange termijn karakter en veerkracht bouwt – iets wat je op een scherm nauwelijks traint.

3. Bouw aan een veilige cultuur in huis rondom spel

In onze visie bestaat een deugdelijk huis uit:

• Een stevig fundament: rust en relatie
  Dagelijkse momenten van echte aandacht, knuffels en samen praten. Je kind weet: “Ik ben geliefd, ook als ik zelf speel.”

• Muren van gezonde grenzen
  Duidelijke afspraken rond schermtijd (wanneer, hoe lang, wat wel/niet) en vaste momenten voor vrij spel. Onderzoek laat zien dat zulke duidelijke kaders helpen om schermtijd laag te houden en gezonder gedrag te stimuleren. pediatrics.jmir.org+1

• Een dak van waarden en geloof
  We laten in ons gezin zien wat we belangrijk vinden: echte ontmoeting boven schermen, samen naar buiten gaan boven constante afleiding, dankbaarheid voor het kleine en wat er is boven “nog meer”. Voor veel gezinnen speelt hun geloof hierin ook een rol: we willen leven met aandacht voor hoe God ons gemaakt heeft : als relationele, creatieve mensen, niet als consument van een tablet, tv of smartphone.

Praktische tips om zelfstandig spelen zonder scherm te versterken

Je hoeft het niet perfect te doen. Kleine, consequente stappen maken echt verschil. Een paar concrete tips:

1. Geef je kind tijd om in spel te komen
   Laat niet na 2 minuten al een idee vallen. Het kan 10–20 minuten duren voordat een kind “inzakt” in spel.

2. Bied géén constante suggesties
   Zeg liever: “Je mag zelf iets uitkiezen om mee te spelen” dan: “Zal ik de treinbaan voor je klaarzetten?”

3. Zorg voor eenvoudig, open speelgoed
   Blokken, auto’s, poppen, verkleedkleren, klei – materialen die je op honderd manieren kunt gebruiken. Onderzoek laat zien dat spelen met echte materialen en speelgoed helpt om schermtijd-tantrums te verminderen en zelfregulatie te versterken. PMC+1

4. Maak de verwachting duidelijk
   “Mama gaat nu de was vouwen. Jij mag zelf spelen. Ik ben hier als je iets nodig hebt.”

5. Verbind, maar speel niet altijd mee
   Als je kind vraagt: “Speel je met mij?” kun je zeggen:
   “Nu is jouw zelf-speeltijd. Straks gaan we samen naar de speeltuin / iets bakken.”
   Zo koppel je grenzen aan de belofte van verbinding.

6. Geef overzicht: wat komt hierna?
   Jonge kinderen hebben nog geen tijdsbesef. Help ze met:
   “Je speelt nu zelf. Daarna gaan we samen lunchen en dan naar de speeltuin.”

7. Laat het los: vluchtig spel is oké
   Als je kind wat rondrommelt, even met de auto’s en dan met de poppen speelt: dat is ook oefenen. Naarmate schermtijd afneemt en ervaring met vrij spel toeneemt, worden de speelmomenten vanzelf langer en dieper.

Het is nooit te laat om zelfstandig spel te (her)leren

Ook als je kind 5 of 6 is en vooral schermgericht is geweest, is het niet “te laat”. Het kan wel even pittig zijn, voor jullie allebei. Maar het brein blijft leerbaar, zeker in de kindertijd. Recente reviews laten zien dat het verminderen van schermtijd en het vergroten van actief, sociaal spel samenhangen met betere kwaliteit van leven, gedrag en welzijn bij kinderen. ScienceDirect+1

In een deugdelijk huis kiezen we er stap voor stap voor om schermen een functionele en passende plek te geven  en om spel, rust en oprechte aandacht voor elkaar weer centraal te zetten.

Wil je hiermee aan de slag in jouw gezin?

Ik help je graag.

• Wil je minder strijd en meer rust rond schermen?

• Wil je dat je kind weer écht kan spelen, zonder tablet?

• Wil je een thuis waarin jouw waarden weer zichtbaar worden in jullie dagelijkse ritme?

👉 Plan een gratis kennismakingsgesprek met mij, Lisa Louise Struik, Gezinscoach Digitale Balans. Samen kijken we wat jullie nodig hebben, van een Schermtijd Detox tot eenvoudige veranderingen in jullie speel- en schermritme.